Kiến thức phổ thông: Tâm lý học nhận thức - Cognitive Psychology

Thuật ngữ "tâm lý học nhận thức" được nhà tâm lý học Mỹ Ulric Neisser đưa ra trong quyển sách xuất bản năm 1965 với cùng tên. Là lĩnh vực liên quan đến nhận thức, tâm lý học nhận thức bao hàm mọi quá trình tâm lý gồm tiếp nhận, tổ chức, và sử dụng tri thức, từ việc phân tích những kích thích giác quan cho đến việc sắp xếp những kinh nghiệm chủ quan.

Giống với tâm lý học hành vi, tâm lý học nhận thức không xem  suy niệm là một phương pháp khoa học. Nhưng khác với tâm lý học hành vi, nó thừa nhận sự tồn tại của các trạng thái nội tâm, nghiên cứu những quá trình như nhận thức, ghi nhớ, tư duy, ngôn ngữ, và giải quyết vấn đề. Việc thừa nhận sự tồn tại các trạng thái nội tâm ban đầu bị chỉ trích là thiếu thực chứng, nhưng sau này khoa học thần kinh đã cung cấp bằng chứng cho thấy những trạng thái nội tâm tương quan với các não trạng sinh lý.

Đằng sau tâm lý học nhận thức là khái niệm cho rằng con người là "hệ thống xử lý thông tin động", tương tự như máy tính. Neisser cho rằng nhận thức bao gồm "mọi quá trình mà qua đó dữ liệu nhập nhờ các giác quan được biến đổi, rút gọn, trau chuốt, lưu trữ, truy tìm, và sử dụng. Nó liên quan đến những quá trình này thậm chí khi các quá trình này vận hành trong sự thiếu vắng kích thích phù hợp, như trong hình ảnh và ảo giác..." Những tiến bộ của ngành trí tuệ nhân tạo vào các năm 1960 và 1970 đã góp phần phát triển tâm lý học nhận thức, và cả hai ngành này - cùng với khoa học thần kinh (nghiên cứu não bộ và hệ thống thần kinh) - thường được xem là những nhánh của một lĩnh vực liên ngành mới, đó là khoa học nhận thức.

Tâm lý học nhận thức có nhiều ứng dụng thực tiễn. Chẳng hạn liệu pháp hành vi nhận thức (CBT - cognitive behavioral therapy), dựa trên cả hai ngành tâm lý học nhận thức và tâm lý học hành vi, đặc biệt là điều kiện hóa hành động. Giống với phân tâm học, CBT là một "liệu pháp trò chuyện", nhưng thay vì đào sâu quá khứ để khám phá nguyên nhân gây bệnh hiện tại, CBT tập trung vào ngay nơi đây và ngay lúc này. Bằng việc dùng nhiều biện pháp có hệ thống và định hướng mục tiêu, CBT nhằm giải quyết tình trạng bất thường về cảm xúc, hành vi, và nhận thức, và đã cho thấy hiệu quả trong nhiều trường hợp trầm cảm lâm sàng, ăn uống vô độ, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, và rối loạn tâm lý sau chấn thương.

-- Nguồn: Ian Crofton (2013) Tóm lược các tư tưởng lớn: 200 khái niệm làm thay đổi thế giới được diễn giải tức thì, Quercus.
-- Toàn bộ kiến thức phổ thông được tập hợp tại http://cstmind.blogspot.com/p/kien.html
-- Ảnh: http://www.niu.edu/psyc/undergrad_prospective/ExplorePSYC/images/CognitiveBanner.jpg