Kinh tế học căn bản: Nền tảng chung

KINH TẾ HỌC CĂN BẢN

CHƯƠNG 1: NGUYÊN TẮC CƠ BẢN

NỀN TẢNG CHUNG

Hội nghị thường niên của Hội Kinh tế Hoa Kỳ thu hút hàng ngàn nhà kinh tế, trẻ lẫn già, tiếng tăm lẫn vô danh. Có bán sách, gặp gỡ kinh doanh, và một vài phỏng vấn tuyển dụng. Nhưng các nhà kinh tế chủ yếu tụ lại để trao đổi. Vào lúc cao điểm, có hơn 60 thuyết trình đồng thời diễn ra, từ vấn đề khủng hoảng thị trường tài chính cho đến vấn đề ai nấu ăn trong những gia đình vợ chồng cùng đi làm.

Đâu là điểm chung của họ? Một chuyên gia thị trường tài chính rất có thể biết ít ỏi về kinh tế học nội trợ, và ngược lại. Tuy nhiên nếu một nhà kinh tế tham dự nhầm tiểu ban và phải nghe các thuyết trình về một chủ đề xa lạ nào đó thì có thể vẫn thấy nhiều điều quen thuộc. Lý do là mọi phân tích kinh tế đều dựa trên một tập hợp các nguyên tắc cơ bản có thể áp dụng vào nhiều vấn đề khác nhau.

Trong số những nguyên tắc này là chọn lựa cá nhân - vì kinh tế học, trước tiên là về chọn lựa cá nhân (individual choice). Bạn muốn tiết kiệm tiền và đi xe buýt hay muốn mua xe? Bạn muốn tiếp tục dùng điện thoại thông minh đã cũ hay muốn nâng cấp mới? Các quyết định này là chọn lựa từ một số phương án hữu hạn - hữu hạn là vì không ai có được mọi thứ họ muốn. Ở mức cơ bản nhất, mọi vấn đề trong kinh tế học đều bao gồm quyết định chọn lựa cá nhân.

Nhưng để hiểu một nền kinh tế (economy) vận hành ra sao, bạn không thể chỉ hiểu cá nhân chọn lựa thế nào. Không ai trong chúng ta là Robinson Crusoe, một mình trên hoang đảo. Ta phải quyết định trong một môi trường định hình bởi quyết định của người khác. Thật vậy, trong nền kinh tế đương đại, thậm chí quyết định đơn giản nhất của bạn - chẳng hạn ăn sáng món gì - đều định hình bởi quyết định của hàng ngàn người, từ người trồng chuối ở Costa Rica cho đến nông dân trồng bắp ở Iowa.

Trong nền kinh tế thị trường (market economy), do mỗi chúng ta phải phụ thuộc quá nhiều vào người khác - đổi lại, họ cũng phụ thuộc vào ta - nên các lựa chọn tương tác với nhau. Như vậy, ở mức độ cơ bản, kinh tế học chẳng qua là lựa chọn cá nhân, nhưng để hiểu kinh tế thị trường vận hành ra sao, ta phải hiểu tương tác kinh tế (economic interaction) - lựa chọn của tôi tác động ra sao đến chọn lựa của bạn, và ngược lại.

Có thể hiểu được nhiều tương tác kinh tế quan trọng bằng cách nhìn vào thị trường những mặt hàng đơn lẻ, chẳng hạn thị trường bắp. Nhưng toàn bộ nền kinh tế có thứ lên thứ xuống, vì thế ta cần phải hiểu tương tác toàn nền kinh tế cũng như các tương tác hạn chế hơn phát sinh trong những thị trường đơn lẻ.

Nhờ học kinh tế, ta sẽ phát hiện các nguyên tắc chung về lựa chọn cá nhân và tương tác. Trong phần đầu tiên này, ta sẽ làm quen với nhiều thuật ngữ kinh tế chính yếu. Sau đó sẽ xem xét chi tiết mười hai nguyên tắc kinh tế cơ bản - bốn nguyên tắc liên quan đến lựa chọn cá nhân, năm nguyên tắc liên quan đến lựa chọn cá nhân tương tác thế nào, và ba nguyên tắ còn lại liên quan đến các tương tác toàn nền kinh tế.

-- Chú thích trên ảnh: Người ta phải lựa chọn
-- Nguồn: Paul Krugman (Nobel kinh tế 2008), Robin Wells, Kathryn Graddy (2014) Kinh tế học căn bản, tái bản lần ba.