Kiến thức phổ thông: Chủ nghĩa thực chứng - Positivism

CHỦ NGHĨA THỰC CHỨNG - POSITIVISM

Chủ nghĩa thực chứng là trào lưu bắt nguồn từ triết gia Pháp Auguste Comte (1798–1857), tác giả của thuật ngữ này. Comte tin rằng xã hội loài người tiến hóa qua ba giai đoạn phát triển trí thức: tôn giáo, siêu hình, và khoa học hay "xác thực". Ông đề xuất một hệ thống phân cấp các khoa học, đặt trên nền tảng toán học, từ đó dựng nên vật lý, rồi đến hóa học, đến sinh học, rồi đến xã hội học - tên mà ông đặt ra và tìm cách xây dựng thành một khoa học.

Chủ nghĩa thực chứng bác bỏ thần học và siêu hình học trên cơ sở là chúng bao hàm suy đoán vượt quá phạm vi trải nghiệm. Vì vậy chủ nghĩa thực chứng bác bỏ những tìm kiếm nguyên nhân đầu tiên hay mục đích vì cho là vô ích. Người theo chủ nghĩa thực chứng cho rằng kiến thức thật sự bị giới hạn trong những gì có thể suy từ dữ liệu cảm quan, đặc biệt từ thực nghiệm và quan sát khoa học. Như vậy chủ nghĩa thực chứng có liên hệ với chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm.

Trong suốt thế kỷ mười chín, khi khoa học bắt đầu đóng vai trò trung tâm trong đời sống trí thức Tây phương, người theo chủ nghĩa thực chứng tập trung nghiên cứu phê phán các giả định và phương pháp khoa học. Họ nghi ngờ lý thuyết và khái niệm khoa học, khi đối chiếu với thực nghiệm và quan sát. Họ nghi ngờ lý thuyết khoa học về chân lý tuyệt đối và cho rằng chúng chỉ hữu ích ở khả năng tiên đoán (điều này giống với chủ nghĩa thực dụng). Bản thân của diễn giải được xem chẳng qua là một cách tổ chức dữ liệu thực nghiệm và quan sát.

Do kiên quyết bám vào khả năng quan sát, người theo chủ nghĩa thực chứng rơi vào bẫy bác bỏ khái niệm nguyên tử, cho đó là một "chuyện viễn tưởng vì mục đích tiện lợi". Họ còn hoài nghi về nhân quả, thích tư duy về tính quy luật qua chuỗi quan sát liên tiếp các hiện tượng. Đến thế kỷ hai mươi, các nhà thực chứng tập trung nhiều hơn về logic và ngôn ngữ, từ đó ra đời chủ nghĩa thực chứng logic và hội tụ về triết học phân tích hay ngôn ngữ.

-- Ảnh: https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCvdi13Lzn2H_7uktsweMXKizKCYG0qUIpVdMIpv6zisB6-dG_hYQJ7KtAwRk8nQzv2aUzG0ainpR-3F9WjOrYablfUH97jLPJDlRsIDlCakXUkMoB5XYT-q0C2J5bVUQWKxUx6dJp9ow/s1600/Auguste_Comte-1.jpg
-- Nguồn: Ian Crofton (2013) Tóm lược các tư tưởng lớn: 200 khái niệm làm thay đổi thế giới được diễn giải tức thì, Quercus.
-- Bài được tập hợp tại Kiến thức phổ thông