KINH TẾ HỌC CĂN BẢN
CHƯƠNG 2: CÁC MÔ HÌNH KINH TẾ: TƯƠNG NHƯỢNG VÀ THƯƠNG MẠI (TIẾP THEO)
GIAO DỊCH: BIỂU ĐỒ DÒNG CHU CHUYỂN
Các nền kinh tế mô hình ta đã nghiên cứu đến nay - mỗi nền kinh tế chỉ chứa một công ty - là sự đơn giản hóa ghê gớm. Ta cũng đã đơn giản hóa thương mại giữa Hoa Kỳ và Brazil, giả định rằng họ chỉ tham gia vào dạng giao dịch đơn giản nhất,
đổi chác (barter), trong đó một bên trao đổi trực tiếp một hàng hóa hay dịch vụ để được một hàng hóa hay dịch vụ khác mà không dùng tiền. Trong nền kinh tế hiện đại, đổi chác đơn giản hiếm khi xảy ra: thường người ta trao đổi hàng hóa hay dịch vụ để nhận tiền - những mẩu giấy màu mè vô giá trị - và rồi trao đổi các mẩu giấy màu mè đó để nhận hàng hóa và dịch vụ họ muốn. Nghĩa là, họ bán hàng hóa và dịch vụ này rồi mua hàng hóa và dịch vụ khác.
Và họ vừa mua vừa bán nhiều thứ khác nhau. Nền kinh tế Hoa Kỳ là thực thể vô cùng phức tạp, với hơn một trăm triệu người được tuyển dụng bởi hàng triệu công ty, sản xuất hàng triệu hàng hóa và dịch vụ khác nhau. Nhưng bạn có thể học một số điều hết sức quan trọng về nền kinh tế bằng cách xem xét đồ thị đơn giản ở Hình 2-6,
biểu đồ dòng chu chuyển (circular-flow diagram). Biểu đồ này trình bày các giao dịch diễn ra trong một nền kinh tế bằng hai dòng chạy lòng vòng: dòng những thứ vật lý như hàng hóa, dịch vụ, lao động, hay vật liệu thô chạy theo một hướng, và dòng tiền trả cho những thứ vật lý đó chạy theo hướng ngược lại. Trong trường hợp này dòng vật lý có màu vàng, dòng tiền có màu xanh.
Hình 2-6: Biểu đồ Dòng Chu chuyển
Biểu đồ dòng chu chuyển đơn giản nhất minh họa một nền kinh tế chỉ chứa hai loại cư dân:
các hộ dân (households) và
các công ty (firms). Một hộ dân gồm cá nhân hay một nhóm người (thường là gia đình nhưng không nhất thiết) chia sẻ thu nhập của họ. Một công ty là tổ chức sản xuất hàng hóa hay dịch vụ để bán - và tuyển dụng các thành viên trong hộ dân.
Như bạn có thể thấy ở Hình 2-6, có hai loại thị trường trong nền kinh tế đơn giản này. Một bên (ở đây là bên trái) có
các thị trường hàng hóa và dịch vụ (markets for goods and services) trong đó các hộ dân mua hàng hóa và dịch vụ họ muốn từ các công ty. Loại này sinh ra dòng hàng hóa và dịch vụ chảy vào các hộ dân và dòng tiền trả về các công ty.
Mặt khác, có
các thị trường nhân tố (factor markets) trong đó các công ty mua tài nguyên họ cần để sản xuất hàng hóa và dịch vụ. Nhắc lại từ đầu chương rằng những nhân tố chính trong sản xuất là đất đai, lao động, vốn vật lý, và vốn con người.
Thị trường nhân tố mà hầu hết chúng ta biết rõ nhất là thị trường lao động, trong đó công nhân bán dịch vụ của họ. Thêm vào đó, ta có thể nghĩ rằng các hộ dân đang làm chủ và bán những nhân tố sản xuất khác cho công ty. Chẳng hạn, khi một công ty mua vốn vật lý dưới dạng máy móc, chi trả cuối cùng chuyển vào hộ dân nào là chủ công ty chế tạo máy. Trong trường hợp này, giao dịch đang xảy ra trong
thị trường vốn, thị trường trong đó vốn được mua và bán. Các trị trường nhân tố cuối cùng xác định
phân bố thu nhập (income distribution) của một nền kinh tế, làm thế nào tổng thu nhập tạo ra trong một nền kinh tế được cấp phát trong số các công nhân tay nghề thấp, công nhân tay nghề cao, và những chủ vốn cũng như đất đai.
Biểu đồ dòng chu chuyển lờ đi một số chi tiết phức tạp trong thực tế vì mục đích đơn giản hóa. Sau đây là một vài ví dụ:
* Trong thực tế, khác biệt giữa công ty và hộ dân không phải lúc nào cũng rõ ràng. Xét một doanh nghiệp gia đình nhỏ - một nông trại, một cửa hàng, một khách sạn nhỏ. Đây là công ty hay hộ dân? Biểu đồ đầy đủ hơn sẽ có thêm một ô dành riêng cho các doanh nghiệp gia đình.
* Nhiều công ty không bán hàng cho hộ dân mà bán cho những công ty khác; chẳng hạn, công ty thép chủ yếu bán cho các công ty khác chẳng hạn cho nhà sản xuất ô tô, chứ không bán cho hộ dân. Biểu đồ đầy đủ hơn sẽ có thêm những dòng hàng hóa, dịch vụ, và tiền chạy bên trong phân khúc doanh nghiệp.
* Sơ đồ không cho thấy chính phủ, trong thực tế chính phủ thu vào khá nhiều tiền từ dòng chu trình dưới dạng thuế nhưng cũng đổ ngược vào đó rất nhiều tiền dưới dạng chi tiêu.
Nói cách khác, Hình 2-6 không phải là bức tranh toàn cảnh về tất cả các loại cư dân trong nền kinh tế thật sự hay tất cả các dòng tiền và hạng mục vật lý xảy ra trong những cư dân này.
Dù đơn giản, biểu đồ dòng chu trình là một hỗ trợ hết sức hữu ích khi tư duy về nền kinh tế.
(Còn tiếp)
-- Nguồn: Paul Krugman (Nobel kinh tế 2008), Robin Wells, Kathryn Graddy (2014) Kinh tế học căn bản, xuất bản lần ba.
-- Bài được tập hợp tại
Kinh tế học căn bản
